از آنجا که انتظار می رود رشد اقتصادی جهانی در پایان سال ۲۰۲۰ نیز همچنان رکودی باقی بماند، در این مقاله می‌خواهیم نقش تحقیق و توسعه را به عنوان مجرای رونق اقتصادی کشورها بررسی کنیم.
اگرچه بسیاری از کارشناسان بر این عقیده هستند که امروزه سودآوری زیاد از ایده‌های جدید دشوارتر از گذشته است، اما نوآوری در طول تاریخ تأثیر عمیقی بر رشد اقتصادی داشته است. در طول انقلاب‌های صنعتی قرن‌های ۱۸ و ۱۹، فناوری‌هایی مانند ماشین بخار و الکتریسیته کشورهایی مانند انگلیس و ایالات متحده را از اقتصادهایی بر مبنای کشاورزی به کشورهای صنعتی تبدیل کرده و در نتیجه روند زندگی مردم این کشورها را متحول کرده است. خودروها، آنتی بیوتیک‌ها و حمل و نقل هوایی اثرات مشابه دیگری در قرن بیستم داشتند، که نحوه کار کردن ما را تغییر داده و به رشد سریع اقتصادی در کشورهای توسعه یافته کمک کرد.
اما در ۵۰ سال گذشته، اقتصاددانان بر این عقیده هستند که “نوآوری‌های بزرگ” کمتری با قدرت تغییرات قابل‌توجه در رشد اقتصادی وجود داشته است. در حالی که لپتاپ، تلفن‌های همراه و اینترنت شیوه زندگی ما را تغییر شکل داده اند ، اما به افزایش چشمگیری در بهره‌وری منجر نشده‌اند.
این موضوع، با کاهش رشد اقتصادی در اکثر کشورهای پیشرفته هم‌زمان شده است که باعث می‌شود برخی از سرمایه‌گذاران و تصمیم‌گیران نسبت به آینده تحقیق و توسعه بدبین باشند. اما در حقیقت، با این وجود، توسعه فناوری به سرعت ادامه خواهد یافت و کسب و کارهای جدید به صورت روز افزون بر نحوه مسافرت، خرید، غذا خوردن و معاشرت تأثیر خواهند گذاشت و اگرچه ممکن است نوآوری بازدهی مانند گذشته نداشته باشد، اما همچنان نقشی اساسی در رشد و افزایش اشتغال بازی می‌کند. نه تنها در کشورهای پیشرفته ، بلکه در اقتصادهای با رشد سریع مانند چین و هند.
رابطه بین تحقیق و توسعه و رشد اقتصادی در کشورهای صنعتی بین سالهای ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۸
یک رابطه جالب
با افزایش رقابت بین کشورها و کند شدن رشد اقتصادی در جهان، نیاز به اولویت قرار دادن نوآوری و تحقیق و توسعه هرگز به این میزان حیاتی نبوده است. اگرچه اکثر کارشناسان توافق دارند که ارتباط بین نوآوری و رشد اقتصادی غیرقابل انکار است، اما این ازتباط همچنان بسیار پیچیده است و متقاعد کردن سیاستگذاران برای اهمیت دادن آن به تلاش مداوم نیاز دارد.
در وهله اول این مسئله مشکل علیتی مانند داستان مرغ و تخم مرغ دارد. به این معنی که، درست است که نوآوری رشد را امکان پذیر می کند، اما وجود رشد اقتصادی خود برای سرمایه گذاری و تقاضای نوآوری ضروری است. این موضوع افزایش سرمایه‌گذاری روی تحقیق و توسعه به عدد ۲ تریلیون دلار در سال گذشته طبق آمار یونسکو را توضیح می‌دهد. سرمایه‌گذاری عمومی روی علم در کشورهایی مانند ایالات متحده کاهش یافته است و بخش عمده ای از این کار را به عهده تجارت می گذارد.
همچنین پیش بینی اینکه یک ایده یا کشف جدید به کل اقتصاد گسترش می یابد، به طوری که بتوان از منافع کامل آن را بهره‌مند شد بسیار دشوار است. به عنوان مثال هواپیمای کنکورد، یک موفقیت بزرگ از نظر طراحی، مهندسی و سرعت بود که هرگز تبدیل یک مدل تجاری سودآور نشد.
هنگامی که این پروژه آغاز شد ، پیش‌بینی شده بود که ۳۰۰ فروند از هواپیماها صرفاً برای تأمین هزینه های توسعه آن به فروش می رسند. با پایان یافتن آن در سال ۲۰۰۳ ، فقط ۱۶ مورد فروخته شده بود.
تبدیل لوپ مقدس فناوری!
با وجود این هشدارها، اکثر اقتصاددانان اتفاق نظر دارند که نوآوری می تواند به بهره وری بالاتر منجر شود، به این معنی که با منابع ورودی یکسان خروجی بیشتری در اقتصاد ایجاد می‌شود. با افزایش بهره وری، کالاها و خدمات بیشتری تولید می شود و به عبارت دیگر، اقتصاد رشد می‌کند.
طرفداران تحقیق و توسعه می‌گویند این موضوع یک “لوپ مقدس” برای مصرف‌کنندگان و مشاغل ایجاد می‌کند، زیرا با افزایش بهره وری، حقوق کارگران نیز افزایش می یابد، به این معنی که پول بیشتری در جیب دارند و می‌توانند کالاها و خدمات بیشتری خریداری کنند.
در عین حال، مشاغل سودآوری بیشتری پیدا می‌کنند، به این معنی که آنها می‌توانند سرمایه گذاری بیشتری انجام دهند و استخدام را افزایش دهند.
هنگامی که نوبت به محاسبه بازدهی واقعی سرمایه‌گذاری در هزینه های تحقیق و توسعه می‌رسد، اطلاعات متقن کمی وجود دارد ولی با این حال گزارش‌هایی که انجام شده تصویر بسیار مثبتی دارند.
به عنوان مثال ، گزارشی تحت عنوان علم یا کسب‌وکار Science/Business در سال ۲۰۱۷ تخمین زده است که متوسط بازده سرمایه‌گذاری عمومی در تحقیق و توسعه در طی دهه گذشته حدود ۲۰٪ بوده است – بسیار بیشتر از سهام، اوراق قرضه یا سایر سرمایه‌گذاری‌ها. بازده حاصل از چنین سرمایه‌گذاری هایی می تواند به طور گسترده‌ای در اقتصاد تقسیم شود. به عنوان مثال پروژه ژنوم انسانی ایالات متحده -که نقشه برداری از ژنوم انسان است- در دهه ۱۹۹۰ را در نظر بگیرید. براساس این گزارش، به ازای هر دلار سرمایه‌گذاری شده، ۱۴۱ دلار به عنوان دارو، محصولات، خدمات و اشتغال جدید، درآمد حاصل شده است.
همینطور در مورد سرمایه گذاری اتحادیه اروپا طی ۳۰ سال در فناوری های تلفن همراه – سرمایه‌گذاری روی بیش از ۳۸۰ پروژه تحقیقاتی بودجه در دهه ۸۰ و 90 میلادی- رشد بازار تلفن‌های همراه را در سراسر جهان کاتالیز کرد.
چگونه می توانیم به نوآوری خوراک بدهیم؟
با رشد فناوری‌های پیشرفته ای مانند هوش مصنوعی (AI) ، اینترنت اشیا و فناوری نانو، گاهی اوقات احساس می‌کنیم که در آستانه یک انقلاب صنعتی دیگر هستیم. بنابراین چگونه می توانیم اکوسیستم های نوآوری خود را پرورش داده و توسعه دهیم تا توسط آنها رشد کنیم؟
از نظر تاریخی، تحقیق و توسعه و نوآوری زمانی رونق یافته است که صنعت، دانشگاه و دولت برای تبدیل ایده‌های جدید به شرکت‌های سودآور همکاری نزدیک داشته باشند. به عنوان مثال، در مورد سیلیکون ولی، جایی که با حمایت شدید دولت فدرال از دانشگاه‌هایی مانند استنفورد و دانشگاه برکلی در دهه ،۱۹۹۰ یک اکوسیستم رو به رشد ایجاد شد که بعدها شرکت‌هایی مثل گوگل و فیس‌بوک در آن متولد شد.
در حالی که هزینه‌های دولت‌ها برای تحقیق و توسعه در برخی کشورها کاهش یافته است، اما هنوز هم این حمایت‌ها، نقشی محوری در ایجاد امکان تحقیقات در زمینه نوآوری‌های جدید مانند چاپ سه‌بعدی، فناوری نانو و رباتیک داشته است. این حمایت‌ها بایستی ادامه پیدا کند، اما نه تنها به صورت مالی، بلکه می تواند شامل مقرراتی باشد که به کارآفرینان کمک می‌کند تا راحتتر کار خود را شروع کنند یا مشاغل ناموفق با سرعت بیشتری از بازار خارج شوند.
صنعت و دانشگاه نیز همچنان در انجام تحقیق و توسعه نقش زیادی دارند و برای محافظت قانونی از ابداعات خود و یا انتقال قانونی آنها به دیگران، به شدت به سیستم مالکیت معنوی وابسته‌اند و این موضوع، در زمانی که سرقت علامت تجاری و جاسوسی صنعتی تهدیدهای واقعی در برخی بازارها است، بسیار حیاتی است.
همانطور که ذکر شد، جوامع اپن سورس (Open-Source) که به اشتراک‌گذاری دانش را تسهیل می کنند نیز برای شکوفایی نوآوری ها کلیدی بوده و باید ارتقا یابند. بر اساس گزارشی از بنیاد لینوکس، سیستم عامل‌های خانواده لینوکس، از سال ۲۰۱۵ به تولید ارزش تقریبی ۵ میلیارد دلار کمک کرده است.
راهی به جلو
به سختی می توان گفت که آیا سرمایه گذاری بیشتر در تحقیق و توسعه رشد اقتصادی را تضمین می‌کند یا خیر. در بیشتر تاریخ بشر ، رشد اقتصاد جهانی خطی بوده و فقط در طی اولین انقلاب صنعتی در قرن هجدهم رشد بسیار موفقیت آمیزی داشته است.
با صنعتی شدن در آن دوران، پیشرفته‌ترین اقتصادها شاهد افزایش میانگین نرخ رشد سالانه بیش از ۱٪ بودند و پس از جنگ جهانی دوم این میزان به بیش از ۲٪ در سال افزایش یافت. اما اخیراً رشد آهسته شده است و این روند با بحران مالی جهانی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ بدتر شده است.
برخی از اقتصاددانان هشدار داده‌اند که رشد کم یا عدم رشد، اتفاقی طبیعی در دوره جدید است، در حالی که سطح بهره‌وری در کشورهایی مانند انگلیس همچنان افسرده است. در این شرایط ، سیاستگذاران ممکن است وسوسه شوند که میزان سرمایه گذاری های خود را در زمینه نوآوری و تحقیق و توسعه کاهش دهند ، اما این یک اشتباه است. این نه تنها به شانس ما برای بازگشت به نرخ رشد ۵۰ سال گذشته آسیب بیشتری می زند ، بلکه می تواند از دستاوردهایی که در حال حاضر از ایده های پیشگامانه برخوردار هستیم و پتانسیل گسترش بازده در آینده را کاهش دهد.
وضعیت نوآوری در ایران
تازه‌ترین گزارش شاخص جهانی نوآوری، حاکی از تنزل شش پله ای رتبه جهانی ایران از جایگاه ۶۱ در سال ۲۰۱۹ به ۶۷ در سال ۲۰۲۰ است که ضرورت هشیاری و توجه مضاعف مسوولان به حفظ و ارتقای شاخص های نوآوری کشور را نشان می دهد.همچنین، گزارش سال ۲۰۲۰ شاخص جهانی نوآوری که به تازگی توسط سازمان بین‌المللی مالکیت فکری منتشر شده نشان می دهد امتیاز ایران در این رتبه بندی از ۳۴٫۴۳ (از ۱۰۰ امتیاز) در سال ۲۰۱۹ به ۳۰٫۸۹ در سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است و عربستان و ترکیه از رقبای منطقه ای ایران به ترتیب در جایگاه ۶۶ و ۵۱ این رتبه بندی جهانی قرار دارند.
این آمار‌ها نشان می‌دهد با وجود تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، می‌توان با برنامه‌ریزی درست و سوق دادن سرمایه‌های موجود در بازارهای کاذبی چون معاملات دلار و طلا و مسکن به سمت توسعه تکنولوژی از تحریم‌ها به عنوان فرصت استفاده کرد. در این میان مونتاژ کنندگان کالاهای خارجی و تولیدکنندگان کالاهای ار مدافتاده باید با به خدمت گرفتن شرکت‌های توسعه تکنولوژی کوچک‌تر به عنوان بازوی تحقیق و توسعه محصولات جدید با فناوری‌های مدرن تولید کنند که منجر به افزایش فروش و صادرات غیرنفتی شرکت‌های ایرانی خواهد شد.
دیداب به عنوان یک استودیو توسعه تکنولوژی، آماده همکاری همه‌جانبه با مجموعه‌های تولیدی بزرگ کشور در جهت ارتقای محصولات قبلی یا دستیابی به فناوری‌های جدیدتر می باشد.